Baanbrekers en boekhouders

In 'Baanbrekers en boekhouders' blikt onderwijspedagoog Frea Janssen-Vos terug op vijftig jaar kleuteronderwijs in Nederland. Ze schetst een beeld van hoe de situatie in ons land was vóór 1960, in de tijd dat zij zelf haar opleiding tot kleuterleidster volgde. Een tijd waarin het werk van Fröbel centraal stond en er in het kleuteronderwijs hoofdzakelijk gewerkt werd met ontwikkelingsmaterialen. Vervolgens doet Janssen-Vos verslag van de roerige jaren die volgden. De jaren zeventig waarin de eerste - uiteindelijk onsuccesvolle - ontwikkelings- en compensatieprogramma's werden ingevoerd; de jaren tachtig waarin de komst van de basisschool de discussies beheerste. Ze staat stil bij de diverse pedagogische benaderingen, waaronder Basisontwikkeling, die vanaf de jaren negentig het onderwijsveld veroverden. Ze beschrijft de aanvankelijke weerstand tegen die benaderingen vanuit de overheid, maar ook het uiteindelijke omarmen ervan in de<br/>onderwijspraktijk. Ook haar eigen rol in de ontwikkeling van het kleuteronderwijs in ons land laat zij niet onbelicht.

Frea Janssen-Vos is geen onbekende in het onderwijsveld. Sinds de jaren zeventig van de vorige eeuw heeft zij een belangrijke rol gespeeld in de ontwikkeling van het kleuteronderwijs in ons land. Eerst als kleuterleidster en later als ondersteuner en ontwikkelaar van voorstellen die tot doel hadden het kleuteronderwijs te versterken en te verbeteren. 'Baanbrekers en boekhouders' is een persoonlijke uiteenzetting van de geschiedenis van het kleuteronderwijs. In het boek zijn herinneringen opgetekend aan de inhoudelijke ontwikkelingen in het onderwijs voor kleuters en de bijdragen van de vele adviesraden en commissies die in de loop der jaren de revue hebben gepasseerd. Maar wat het boek uniek maakt, zijn de kritische opmerkingen en kanttekeningen van de auteur hierbij. Het boek is rijk aan voorbeelden en persoonlijke anekdotes waardoor het zeer prettig leest. Een absolute aanrader voor de onderwijzers en hervormers van nu, maar ook voor die van de toekomst.

Baanbrekers en boekhouders

Voorwoord 9

Hoofdstuk 1 Waar maken we ons druk over? 12
1.1 Eindelijk weer aandacht voor het jonge kind 14
1.2 Wat betekenen deze zorgen? 16
Berichten in de media 18

Hoofdstuk 2 Didactiek-methodiek in de kleuterschool van vroeger 20
2.1 De kleuterleidsteropleiding van vóór 1960 22
2.1.1 Werken met ontwikkelingsmaterialen 23
2.1.2 De werkwijzen 24
2.2 Pedagogiek in de kleuterschool 27
2.3 Een kentering in de traditie 27
2.4 Visies op kleuteronderwijs 28
2.5 Kritische kanttekeningen 31
2.6 Aan het werk 32

Hoofdstuk 3 Kleuteronderwijs ter discussie 34
3.1 Kleuteronderwijs in de jaren zeventig 36
3.2 Kritiek op het kleuteronderwijs 39
3.3 Naar een flexibele organisatie van de school 40
3.3.1 Het Flosproject 40
3.3.2 Kiosk 41
3.4 Programma’s voor kleuters 44
3.4.1 Ontwikkelingsprogramma’s 44
3.4.2 Onderwijsachterstanden en compensatieprogramma’s 45
3.4.3 Wat is het allemaal waard? 48
3.5 De basisschool komt eraan! 49
3.6 Zijn de kleuters in het geding? 50
3.7 Een nieuwe weg in een andere richting 52

Hoofdstuk 4 Daar komt de basisschool 54
4.1 Het Innovatieplan Basisonderwijs 56
4.1.1 Hoofdpunten van het innovatieplan 56
4.1.2 De invoering van de basisschool 60
4.2 Onrust over kleuters in de basisschool 61
4.3 Opvattingen over goed onderwijs 65
4.3.1 De verworvenheden van het kleuteronderwijs 66
4.3.2 Situatiegeoriënteerd onderwijs 67
4.3.3 Ervaringsgericht onderwijs 67
4.3.4 Geprogrammeerde ontwikkelingsstimulering 69
4.3.5 Wat doen we met de kleuters? 70
4.4 Het wordt ernst: het kleuteronderwijs vraagt om actie 71
4.5 Hoe moet dit verder? 75

Hoofdstuk 5 Basisontwikkeling 78
5.1 Kenmerken van een ontwikkelingsgerichte benadering 81
5.1.1 Doelen van Basisontwikkeling 81
5.1.2 Activiteiten en inhouden 82
5.1.3 Het aandeel van de leerkracht 90
5.1.4 Uitgangspunten van Ontwikkelingsgericht Onderwijs 92
5.2 Verder met Basisontwikkeling 93
5.2.1 Verbreding van de doelgroepen en het curriculum 93
5.2.2 Verdieping van het curriculum 96
5.2.3 Zorg voor kwetsbare kinderen 97
5.2.4 Handelingsgericht Observeren, Registreren en Evalueren 98
5.3 De cirkel is rond 99

Hoofdstuk 6 Op zoek naar kwaliteit 100
6.1 Het ARBO-advies Spelen en Jongleren 102
6.2 Vruchtbare ontmoetingen 104
6.2.1 Internationale studieweek in Alkmaar 104
6.2.2 Symposium: Kleuter, kind van de rekening 105
6.3 Het onderwijs de maat genomen 107
6.3.1 De toestand van het onderwijs aan jonge kinderen 107
6.3.2 De Commissie Evaluatie Basisonderwijs 109
6.3.3 Wat zeggen deze evaluaties? 110
6.4 Een nieuwe ingang gekozen: VVE 111
6.4.1 Twee voorstellen voor allochtone peuters en kleuters 112
6.4.2 Gewogen en te licht bevonden 113
6.5 De Schakeldagen Jonge Kinderen 114
6.5.1 Inhoud en organisatie 114
6.5.2 Zijn de zorgen voorbij? 118
6.5.3 Het einde van de Schakeldagen 120
6.6 Een nieuwe impuls 120
6.6.1 Een entreetoets voor vierjarigen 121
6.6.2 Tien jaar basisonderwijs 122
6.6.3 Hoe gaan we om met verschillen tussen kinderen? 124

Hoofdstuk 7 Onderwijs voor jonge kinderen in de eenentwinstigste eeuw 128
7.1 Een rijkdom aan programma’s 130
7.2 De toekomstplannen van de Onderwijsraad 132
7.2.1 Naar een nieuwe kleuterperiode 132
7.2.2 Hoe zit het met de inhoudelijke kant? 133
7.2.3 Effecten van programma’s voor jonge kinderen 135
7.3 Wat staat het realiseren van goed onderwijs in de weg? 139
7.4 Conclusies en aanbevelingen 142

Literatuur en bronnen 147