Handboek Hoogbegaafdheid

Het 'Handboek hoogbegaafdheid' biedt een compleet overzicht van ontwikkelingen op het gebied van hoogbegaafdheid en geeft daarbij een beeld van de verscheidenheid aan visies. Elf deskundigen op het gebied van begaafdheid en onderwijs schreven elk vanuit hun eigen invalshoek en expertise een of meerdere hoofdstukken voor dit handboek. Zo ontstonden vijftien hoofdstukken die onderverdeeld zijn in drie delen. 
In deel een staat het herkennen van begaafdheid en een oplossingsgerichte benadering van eventuele problemen centraal. Het tweede deel is gericht op de begeleiding van de begaafde leerling. Onderwerpen als compacten, verrijken, slimme kleuters en verrijkingsklassen komen aan de orde. De hoofdstukken zijn erop gericht om zo snel mogelijk in de eigen groep of in de eigen school aan de slag te kunnen. Het derde en laatste deel van dit handboek heeft als thema ‘begaafd en bijzonder’ meegekregen. In dit deel is ruim aandacht voor problematiek als dyslexie, onderpresteren, werkhouding- en aandachtproblemen en de sociaal-emotionele ontwikkeling. 
Het 'Handboek hoogbegaafdheid' is bedoeld voor iedereen die werkzaam is in het onderwijs of in een daaraan gelieerde instelling en vanuit professioneel oogpunt meer kennis over hoogbegaafdheid wil verwerven.

Handboek Hoogbegaafdheid

Inleiding

Deel I

1 Ontwikkelingen in het denken over begaafdheid
Eleonoor van Gerven

1.1 Beschrijvende definities van begaafdheid
1.2 Van beschrijvende naar verklarende definities
1.3 Van verklaring naar concreet waarneembaar gedrag
1.4 Tot besluit

2 Werken met protocollen
Pierre Wolters

2.1 Een structurele aanpak
2.2 Protocollen
2.3 Ondersteunende deelprotocollen
2.4 Maatwerk protocol en vereiste competenties
2.5 Niet te vangen in een protocol
2.6 Een brede benadering
2.7 Een integrale benadering
2.8 Een Amerikaans voorbeeld
2.9 Een Nederlands voorbeeld
2.10 Specialisatie hoogbegaafdheid in het Nederlandse basisonderwijs
2.11 Tot besluit

3 Diagnostiek vanuit oplossingsgericht perspectief
Jacqueline van Swet

3.1 Oplossingsgericht werken: wat bedoelen we?
3.2 Oplossingsgericht werken en hoogbegaafde leerlingen: de leerling centraal
3.3 Diagnostiek van hoogbegaafde leerlingen en oplossingsgericht denken
3.4 Medisch model, sociaal model en transactioneel ontwikkelingsmodel
3.5 Oplossingsgericht werken met hoogbegaafde leerlingen in het basisonderwijs
3.6 Een voorbeeld: Joyce
3.7 Een oplossingsgerichte benadering voor hoogbegaafde leerlingen in een bredere context

4 Hoogbegaafdheid en psychologisch-pedagogische diagnostiek
Agnes Burger-Veltmeijer

4.1 Classificerende diagnostiek
4.2 Probleemgerichte diagnostiek
4.3 Misdiagnoses rondom hoogbegaafdheid
4.4 Tot besluit

Deel II

5 Compacten
Sylvia Drent

5.1 Korte geschiedenis
5.2 Wat is compacting?
5.3 Waarom is compacting noodzakelijk?
5.4 Compacting in de praktijk
5.5 Richtlijnen voor compacting
5.6 Uitgangspunten voor compacting
5.7 Organisatie in de klas

6 Verrijkingsonderwijs
Patricia Termeer

6.1 Wat is leren?  
6.2 Wat is verrijkingsonderwijs?  
6.3 Gardner en Bloom als uitgangspunt voor verrijkingsonderwijs
6.4 Samenvatting en conclusies

7 Leertijdverkorting
Eleonoor van Gerven

7.1 Inkadering van begrippen
7.2 Realisatievormen
7.3 Risico’s en effecten
7.4 Tot besluit

8 Verrijkingsgroepen
Dolf Janson

8.1 Verrijking
8.2 Wat is een verrijkingsgroep?
8.3 Een verrijkingsgroep als oplossing
8.4 Wie organiseert een verrijkingsgroep?
8.5 Hoe kom je aan de bemensing van een verrijkingsgroep?
8.6 Wat is het doel van een verrijkingsgroep?
8.7 Wie mogen/moeten naar een verrijkingsgroep?
8.8 Onderpresteerders
8.9 Tegengeluiden
8.10 Wanneer beginnen?
8.11 Tot besluit

9 Slimme kleuters
Eleonoor van Gerven

9.1 Het herkennen van een ontwikkelingsvoorsprong
9.2 ‘Passend onderwijs’
9.3 Vervroegde instroom in het basisonderwijs
9.3.1 Basale instroomeisen
9.4 Nogmaals ‘Passend onderwijs’

Deel III

10 Het ontwikkelen van werk- en leerstrategieën
Winny Bosch-Sthijns

10.1 Definities
10.2 Hersenen, hoe zit dat nu?
10.3 Hoe werken de hersenstructuren onderling samen?  
10.4 Diagnostiek van werkhoudingsproblemen bij hoogbegaafde leerlingen
10.5 Het begeleiden bij aandachts- en werkhoudingsproblemen
10.6 Differentiatie als sleutelwoord

11 Onderpresteren
Jan Kuipers

11.1 Kenschetsing en omvang van het probleem
11.2 Factoren die onderpresteren beïnvloeden  
11.3 Uitingen van onderpresteren
11.4 Hulp bij onderpresteren
11.5 Tot besluit

12 De sociaal-emotionele ontwikkeling van begaafde leerlingen
Alja de Bruin-de Boer & Eleonoor van Gerven

12.1 Theorie
12.2 Soms gaat het mis
12.3 Zorgstructuren
12.4 Tot besluit

13 Hoogbegaafdheid en dyslexie
Alja de Bruin-de Boer

13.1 Definities van dyslexie
13.2 Dyslexie bij (hoog)begaafde kinderen
13.3 Signalen van dyslectische hoogbegaafde kinderen
13.4 De diagnose
13.5 Welke aanpak werkt?  
13.6 De overstap naar het voortgezet onderwijs
13.7 Samenvatting en voorbeeld 

14 Hoogbegaafdheid plus (kenmerken van) een autismespectrumstoornis: van dubbel exceptioneel tot 1+1=1
Agnes Burger-Veltmeijer

14.1 Over hoogbegaafdheid en autismespectrumstoornissen
14.2 Over de combinatie HB+ASS

14.3 Het DD-denken
14.4 DD-denken in de klas
14.5 Tot besluit

15 Hoogbegaafd en ADHD: dubbel uitzonderlijk of dubbel gehandicapt? 248
Rob Rodrigues Pereira

15.1 Wat is AD(H)D?
15.2 Comorbiditeit
15.3 Diagnostiek
15.4 Oorzaken
15.5 Hoogbegaafd en ADHD
15.6 Behandeling van ADHD

Bijlage bij hoofdstuk 15: Instellen op medicatie

Over de auteurs