Gezondheidspsychologie bij patiënten

Bent u docent en wilt u een beoordelingsexemplaar of gebruikersexemplaar ontvangen van dit boek mail dan naar docentenservice@vangorcum.nl. 

Gezondheidspsychologie bij patiënten geeft de lezer inzicht in het proces dat patiënten doorlopen tijdens een (chronische) ziekte. Dat proces loopt van de eerste klachten, naar de diagnose, de behandeling, het leren leven met de ziekte en het mogelijk sterven als gevolg van de ziekte. De meeste aandacht gaat hierbij uit naar het perspectief van de patiënt, de psychosociale adaptatie aan de ziekte en de verandering van gedrag door het planmatig bevorderen van gezondheid. De volgende vragen spelen daarbij een rol: Welke psychologische processen maakt een patiënt door? Van welke factoren is succesvolle adaptatie aan de ziekte afhankelijk? En hoe kan de gedragsverandering die vaak nodig is bij het omgaan met een ziekte, worden bereikt?

Het boek bestaat uit drie delen. In het eerste deel worden centrale thema’s besproken die relevant zijn tijdens alle fasen van het ziekteproces. Vervolgens staat het bovengenoemde ziekteproces van de patiënt centraal, waarbij per hoofdstuk stap voor stap de nadruk ligt op één van de fasen in dit proces. Tot slot worden enkele toepassingen van gezondheidspsychologische interventies bij verschillende patiëntengroepen besproken. Bovendien is er in dit laatste deel aandacht voor pijnbeleving van de patiënt, eHealth, de Nederlandse gezondheidzorg, wetgeving rondom patiëntenzorg, en de rol van de medisch-psycholoog en de functionaris patiëntencommunicatie in het ziekenhuis.

Het boek Gezondheidspsychologie bij patiënten geeft iedereen die te maken heeft met de zorg voor patiënten een duidelijk beeld van de behoeften en ervaringen van de patiënt, nodig voor het verlenen van zo goed mogelijke zorg. ‘Iedereen’ beperkt zich overigens niet tot artsen, verpleegkundigen en psychologen alleen, maar geldt evenzeer voor onderzoekers en anderen die zich professioneel bezighouden met bevordering van gezond gedrag bij patiënten. 

1 Gezondheidspsychologie bij patiënten, een overzicht
Lilian Lechner, Catherine Bolman en Ilse Mesters

1.1 Inleiding
1.2 Centrale thema’s
1.2.1 Planmatige interventieontwikkeling
1.2.2 Kwaliteit van leven 
1.2.3 Determinanten van gedrag
1.2.4 Communicatie tussen patiënten en hun hulpverleners
1.2.5 Zelfregulatie en coping
1.3 Het ziekteproces dat patiënten doorlopen 
1.3.1 Symptoomperceptie en klachtenbeleving
1.3.2 Naar hulpvraag en diagnose
1.3.3 De acute fase: diagnose en behandeling
1.3.4 De chronische fase: nazorg, adaptatie en gedragsbehoud 
1.3.5 De palliatieve en terminale fase 
1.4 Capita selecta 
1.4.1 Evidence-based interventies: Intervention Mapping
1.4.2 eHealth 
1.4.3 Pijn en pijnmanagement 
1.4.4 Zorg voor chronisch zieken in het ziekenhuis: bijdragen van medisch psycholoog en functionaris patiëntencommunicatie 
1.4.5 De patiënt in de Nederlandse gezondheidszorg 

--- Deel 1: Centrale thema’s --- 

2 Planmatige interventieontwikkeling 
Lilian Lechner, Johannes Brug en Hein de Vries

2.1 Inleiding 
2.2 Analyse van gezondheidsproblemen 
2.3 Analyse van gedrag en omgeving 
2.4 Analyse van determinanten van gedrag en omgeving 
2.5 Interventieontwikkeling 
2.6 Interventie-implementatie en -disseminatie 
2.7 Evaluatie
Samenvatting 
Verdere informatie 

3 Kwaliteit van leven 
Adelita Ranchor en Gertrudis Kempen

3.1 Inleiding 
3.2 Definitie, theorieën en modellen
3.2.1 Een hiërarchisch model van kwaliteit van leven 
3.2.2 Beïnvloeding door situationele, psychische en sociale factoren 
3.3 Het meten van kwaliteit van leven 
3.3.1 Toepassingen van kwaliteit-van-levenmetingen 
3.3.2 Stromingen binnen het meten van kwaliteit van leven 
3.3.3 Utiliteitsmetingen 
3.3.4 Toestandmeetinstrumenten 
3.3.5 Diagnostisch gebruik van kwaliteit-van-leveninstrumenten 
3.3.6 Methodologische aspecten 
3.4 Interventies voor het bevorderen van kwaliteit van leven 
3.4.1 Typen interventies 
3.4.2 Generieke interventies voor patiënten met gezondheidsproblemen 
3.4.3 Interventies voor patiënten met reumatische aandoeningen 
3.4.4 Interventies voor patiënten met hartfalen 
3.4.5 Interventies voor kankerpatiënten 
3.4.6 Interventies voor astma- en copd-patiënten 
3.4.7 Interventies voor diabetespatiënten 
3.4.8 Interventies gericht op specifieke domeinen van kwaliteit van leven 
Samenvatting en beschouwing 
Verdere informatie 

4 Determinanten van gedrag 
Lilian Lechner, Stef Kremers en Ree Meertens

4.1 Inleiding 
4.1.1 Identificatie van het te onderzoeken gedrag 
4.2 Hoe ontstaat gedrag? 
4.3 De centrale gedragsdeterminanten 
4.3.1 Gedragsintentie 
4.3.2 Attitude, uitkomstverwachtingen 
4.3.3 Ervaren subjectieve norm en ervaren sociale invloed 
4.3.4 Eigen-effectiviteitsverwachting of waargenomen gedragscontrole 
4.3.5 Geanticipeerde spijt en morele verplichting 
4.3.6 Risico-inschatting 
4.3.7 Kennis en bewustzijn 
4.3.8 Persoonlijkheidskenmerken 
4.3.9 Omgevingsdeterminanten 
4.4 De meest gebruikte modellen en theorieën 
4.5 Gedragsverklaringsmodellen 
4.5.1 De Sociaal-Cognitieve Theorie 
4.5.2 Het Beredenerend Gedrag Model en het ASE model 
4.5.3 Het Health Belief Model 
4.5.4 De Protectie Motivatie Theorie 
4.5.5 De Zelf-Determinatie Theorie 
4.6 Gedragsveranderingsfasenmodellen 
4.6.1 Het Transtheoretisch Model en de Stages of Change 
4.6.2 Het Precaution Adoption Process Model 
4.6.3 Ontwikkelingen in gedragsveranderingsfasenmodellen 
4.7 Ecologische gedragsmodellen 
4.8 Meetinstrumenten 
4.8.1 Toepassing van modellen voor determinantenonderzoek 
Samenvatting
Verdere informatie 

5 Communicatie tussen patiënten en hun hulpverleners 
Jozien Bensing, Sandra van Dulmen en Hanneke de Haes

5.1 Inleiding 
5.2 Theoretisch referentiekader 
5.2.1 Het perspectief van de patiënt 
5.2.2 Het perspectief van de hulpverlener 
5.3 Meetinstrumenten in onderzoek naar communicatie 
5.3.1 Vragenlijsten 
5.3.2 Observatieonderzoek 
5.3.2.1 Kwantitatieve observatieonderzoeksmethoden 
5.4 Stand van kennis 
5.4.1 Het opbouwen van een vertrouwensrelatie 
5.4.2 Het verwerven van informatie 
5.4.3 Het verstrekken van informatie 
5.4.4 De besluitvorming over de te volgen koers
5.4.5 Het ondersteunen van zelfmanagement
5.4.6 De aandacht voor emoties 
5.5 De belangrijkste uitdagingen
Samenvatting
Verdere informatie

6 Zelfregulatie en coping
Denise de Ridder

6.1 Inleiding 
6.2 Wat is zelfregulatie? Theoretische benaderingen en centrale begrippen 
6.3 Het vergroten van zelfregulatiecompetentie
6.3.1 Proactieve coping 
6.3.2 De juiste doelen 
6.3.3 Strategieën bepalen 
6.3.4 Plannen maken 
6.3.5 Omgaan met frustratie 
6.4 Meten van zelfregulatie en coping
Samenvatting 
Verdere informatie 

--- Deel 2: Het patiëntenproces --

7 Symptoomperceptie en klachtenbeleving 
Floris Kraaimaat

7.1 Inleiding 
7.2 Symptoomperceptie: aandacht en interpretatie 
7.2.1 Somatische informatie 
7.2.2 Aandacht en opmerken
7.2.3 Betekenisverlening en attributie
7.2.4 Symptomen en klachten 
7.3 Emoties en lichamelijke sensaties 
7.3.1 Negatieve emoties en lichamelijke sensaties
7.3.2 Angst voor ernstige ziekten 
7.3.3 Emotionele ontregeling
7.4 Bedreiging van de gezondheid en omgaan met lichamelijke klachten 
7.5 Individuele verschillen in ervaren symptomen en klachten
7.5.1 Sekseverschillen
7.5.2 Angstsensitiviteit
7.5.3 Plasticiteit en sensitisatie
Samenvatting
Verdere informatie

8 Naar hulpvraag en diagnose 
Marjan Nijkamp

8.1 Inleiding
8.2 Het hulpvraagproces
8.2.1 Sociaaldemografische kenmerken van de hulpvrager
8.2.2 Psychosociale determinanten van hulpvraaggedrag
8.3 Het diagnostisch proces
8.4 Factoren die de diagnose bemoeilijken: het patiëntenperspectief 
8.4.1 Somatisatie 
8.4.2 Discrepantie tussen objectieve en subjectieve symptomen 
8.4.3 Uitstelgedrag
8.4.4 Invloed van de sociale omgeving en de (nieuwe) media 
8.5 Factoren die de diagnose bemoeilijken: het artsperspectief 
8.5.1 Foutieve diagnose 
8.5.2 Overinterpretatie en onderinterpretatie
8.5.3 Heuristieken en het pluisgevoel / het niet-pluisgevoel 
8.6 Patiënt-hulpverlenerinteractie: interventies ter bevordering van het diagnostisch proces 
8.6.1 Planmatig diagnosticeren 
8.6.2 Verbeterde arts-patiëntcommunicatie 
8.6.3 Vroegtijdige ontdekking en preventie 
Samenvatting
Verdere informatie 

9 De acute fase: diagnose en behandeling 
Catherine Bolman en Ilse Mesters

9.1 Inleiding 
9.2 Ziekteproces, reacties patiënten en mogelijke problemen 
9.2.1 Fasen in ziekteproces
9.2.2 Reacties van patiënten in fasen van verstoring en herstel 
9.2.3 Mogelijke problemen in de fasen van verstoring en herstel 
9.3 Verklaringen voor problemen in fasen van verstoring en herstel
9.3.1 De rol van coping 
9.3.2 Verklaringen voor gebrekkige adherence 
9.4 Interventies voor een betere aanpassing aan een ziekte 
9.4.1 Interventies gericht op verbetering van communicatie 
9.4.2 Interventies ter bevordering van zelfmanagement en adherence 
9.4.3 Interventies ter bevordering van adaptieve coping 
9.4.4 Interventies ter bevordering van sociale steun 
9.5 Communicatie over diagnose en behandeling bij allochtone patiënten 
Samenvatting 
Verdere informatie 

10 De chronische fase: nazorg, adaptatie en gedragsbehoud 
Ilse Mesters en Ciska Hoving

10.1 Inleiding 
10.1.1 Medisch verloop in de chronische fase
10.1.2 Psychisch verloop in de chronische fase 
10.1.3 Onvolledig gedragsbehoud 
10.2 Zelfmanagement 
10.2.1 Definities 
10.2.2 Gedrag
10.2.3 Proces 
10.2.4 Probleemoplossende vaardigheden 
10.3 Wat is gedragsbehoud? 
10.3.1 Definitie 
10.3.2 Fasen van gedragsbehoud 
10.4 Modellen voor gedragsbehoud 
10.4.1 Leertheorie 
10.4.2 Diffusietheorie 
10.4.3 Transtheoretisch Model 
10.4.4 Terugvalpreventie Model 
10.5 Methoden voor gedragsbehoud 
Samenvatting 
Verdere informatie 

11 De palliatieve en terminale fase 
Cor Spreeuwenberg en Ilse Mesters

11.1 Inleiding 
11.2 Palliatieve (en terminale) zorg: omschrijving, doel, reikwijdte 
11.3 Het eigene van zorgverlening 
11.4 Symptoommanagement 
11.5 Als het functionele vermogen afneemt 
11.6 Palliatieve zorg in Nederland sinds de jaren zeventig 
11.7 Wetenschappelijke onderbouwing van palliatieve zorg 
11.8 Palliatieve zorg en medische beslissingen rond het levenseinde 
Samenvatting 
Verdere informatie 

--- Deel 3: Capita Selecta ---

12 Evidence-based interventies: Intervention Mapping 
Gerjo Kok

12.1 Inleiding 
12.2 Planmatigheid en evidentie 
12.2.1 Wat er mis kan gaan 
12.2.2 Het vinden van de goede antwoo