Passie en persoonlijkheid

Nietzsche noemt de mens ?het nog niet vastgestelde dier? en als nog niet vastgestelde dieren hebben wij het vaak moeilijk met onszelf. We staan regelmatig met opgetrokken schouders en gespreide armen vertwijfeld tegenover de wereld: we weten het niet. Wat moeten we doen? Wat mogen we hopen? We zoeken naar zin, maar weten die moeilijk te scheiden van onzin. Toch blijven we zoeken; wat bezielt ons?

Mensen zijn verlangende wezens. Er zijn vele verlangens die ons handelen bepalen: verlangen naar erkenning, naar macht, naar liefde, naar een eigen levensvorm. Menselijk verlangen lijkt grenzeloos maar wat is nu precies dit verlangen? Verlangen wordt in dit boek gekarakteriseerd als het streven de kloof tussen realiteit en ideaal te overbruggen. Een streven dat de nodige spanning met zich meebrengt en ons in die zin kwetsbaar maakt, zoals de auteurs met behulp van de filosofie laten zien.

Aan de hand van de psychopathologie wordt vervolgens duidelijk gemaakt hoe dit kwetsbare verlangen daadwerkelijk gekwetst kan worden. Wat kunnen filosofie en psychopathologie ons te denken geven over een zinvolle manier van omgaan met verlangen? Passie hoeft geen pathologie te worden en een gepassioneerde persoonlijkheid loopt minder kans in een pathologische persoon te veranderen als de dynamiek van het verlangen tot haar recht komt. Maar hoe kunnen we dit realiseren?

Over de auteurs

Désirée Verweij was, als docent filosofie en ethiek, een aantal jaren verbonden aan de Academie voor Sociale Studies van Avans Hogeschool in Breda. De thematiek van het verlangen speelt sinds haar proefschrift in 1993 een belangrijke rol in haar onderwijs en onderzoek. Momenteel is zij werkzaam als hoogleraar filosofie en ethiek aan de Faculteit Militaire Wetenschappen van de Nederlandse Defensie Academie.

Frans Jespers is als docent filosofie en ethiek verbonden aan de Academie voor Sociale Studies van Avans Hogeschool in Breda. In zijn werk pleit hij voor een dialoog tussen filosofie en psychopathologie waarin de thematiek van het verlangen een centrale rol speelt.

Deel 1
1 Het belang van de filosofie voor het denken over ‘verlangen’ 
1.1 Het oorspronkelijke domein van de filosofie 
1.2 Verlangen en zingeving 
1.3 De kloof tussen realiteit en ideaal 

2 Verhalen van onze voorouders 
2.1 Mythen en symbolen 
2.2 Mythische symboliek - Eros, Dionysos, Oedipus, Medea en Narcissus 

3 De thematiek van het verlangen in het werk van Plato: eros 
3.1 Plato’s ‘dualisme’ buiten en binnen de mens 
3.2 Plato’s verhalen 
3.3 Eros 

4 De thematiek van het verlangen bij Nietzsche: het apollinische en het dionysische 
4.1 De tragische filosoof 
4.2 Nihilisme 
4.3 Het apollinische en het dionysische 
4.4 De pijl van het verlangen 

5 De thematiek van het verlangen in de psychoanalyse: Freud en Lacan 
5.1 Freud 
5.2 Lacan 

6 Tussenbalans: het kwetsbare verlangen 
6.1 Symboliek, emoties en praktische gerichtheid 
6.2 Plato 
6.3 Voorlopige conclusies 

Deel 2
7 Psychopathologie: nadenken over het gekwetste levensverlangen 
7.1 Pathos als ‘ziekte’ of ‘stoornis’
7.2 Psychopathologie: nadenken over het gekwetste verlangen

8 Meervoudige kwetsbaarheid 
8.1 Pathologische kwetsbaarheid 
8.2 De existentiële thema’s in hun pathologische vorm 

9 Dwangmatig leven in angst 
9.1 Ons ‘ik-ideaal’-beeld en ‘ideaal-ik’-beeld 
9.2 Het onevenwichtige zelfbeeld in de dwangmatige persoonlijkheidsproblematiek 
9.3 Dwangmatige handelingen 
9.4 Een rationalistische levensbenadering 
9.5 Twee typen dwanggedachten 
9.6 Affectieve ambivalentie 
9.7 Behoefte aan morele almacht 

10 Narcistisch en theatraal gedrag: het claimen van uitverkiezing 
10.1 De term ‘hysterie’: twee betekenissen en twee misverstanden 
10.2 Een beschadigd zelfbeeld 
10.3 Veiligheid en spanning in de uitverkiezing 
10.4 Signalen van hysterie 
10.5 Mogelijke ontstaansgronden 

11 De borderlineproblematiek: problemen met de grens 
11.1 De ‘borderline’ tussen neurose en psychose 
11.2 De borderline als existentiële grens 
11.3 De essentiële betekenis van de grens 
11.4 Problemen in het omgaan met de grens 
11.5 Mogelijke oorzaken 
11.6 Een onvermogen om de levensthema’s vorm te geven 

12 Depressiviteit: leven in onmacht 
12.1 Depressiviteit is meer en anders dan even (ge)‘depri’(meerd) zijn 
12.2 Meerdere mogelijke verklaringen 

13 De problematiek van de psychose:op de vlucht voor het kwaad 
13.1 Overweldiging door een kwaadaardige buitenwereld en verlies van het ‘ik’ 
13.2 Indringende beelden en gedachten 
13.3 Op zoek naar een veilig domein 
13.4 De mogelijke betekenis van psychosegevoeligheid 

14 De kunst van het verlangen 
14.1 Passie en Persoonlijkheid 
14.2 Het tragische heimwee in de pathologie: een dwingende behoefte aan de verloren magische almacht 
14.3 Levenskunst en verlangen 
14.4 De paradox van het Verlangen 
14.5 De kunst van het verlangen: het juiste midden tussen passie-fobie en passie-manie 

15 Verlangen, verankerd in zelfrespect 
15.1 Zelfrespect als primaire bron van levenskunst 
15.2 Onze algemeen menselijke, existentiële fragiliteit 
15.3 Het recht op een respectabel leven en zelfrespect 
15.4 Zelfrespect als het ‘juiste midden’ 

Noten 
Literatuur